ຮີດຜົວຄອງເມັຍ

๑.๒๘ วรรณกรรมอีสานอีตผัวคลองเมีย169
เป็นการสอนในการครองเรือนให้มีความสุขที่เป็นข้อปฏิบัติสำหรับสามีภรรยาที่ต้องมีความรักใคร่ต่อกัน การประพฤติหลักของอีตผัวคองเมียนี้นับว่ามีความสำคัญอย่างยิ่ง เพราะธรรมดาทัศนะคติของคนสองคนที่มาเป็นคู่ครองกันนั้นย่อมแตกต่างกันไปตามอุปนิสัยบางคนแข็งกระด้างบ้างคนอ่อนน้อม ดังนั้นปราชญ์อีสานจึงสอนว่าการเป็นสามีภรรยากันนั้นมันง่ายแต่จะครองรักอย่างไรจึงจะมีความสุขได้ ตามความเชื่อของคนไทยโบราณสอนว่าสามีเป็นช้างเท้าหน้าภรรยาเป็นช้างเท้าหลัง เพราะสมัยโบราณนั้นผู้หญิงก็มีความเชื่อเช่นนั้นเป็นทุนอยู่เดิมเหมือนกันดังจะเห็นได้จากวรรณกรรมของอีสานทุกเรื่องจะอบรมสั่งสอนลูกหญิงให้เชื่อฟังผู้เป็นสามีแต่ฝ่ายเดียว อาจเป็นด้วยเหตุก็ได้ที่ทำให้หญิงไทยชาวอีสานเป็นช้างเท้าหลังตลอดมา แต่ในภาวะทุกวันนี้ทัศนะให้เรื่องเหล่านี้เริ่มเสื่อมลงไปตามภาวะเศรษฐกิจและบ้านเมืองที่เจริญมากขึ้นสิทธิสตรีก็เสมอกับชายทุกประการ แต่ถึงกระนั้นก็ตามหญิงก็คือหญิง สุภาษิตอีสานจะสอนให้ผัวเมียได้รู้จักปรับตัวเองให้เข้ากับสถานภาพของตน คือเมื่อเป็นสามีภรรยากันจะต้องรู้จักให้เกียรติกัน เคารพญาติทั้งสองฝ่าย ให้มีความขยันมั่นเพียรในการทำมาหากิน ให้รักเดียวใจเดียวชื่อสัตย์ต่อกัน ดังคำกลอนสุภาษิตโบราณอีสานสอนในเรื่องคองของสามีภรรยานี้ว่า
หน้าที่ของสามี ๕ สถานคือ
๑) ให้ผัวพาเมียสร้างนาสวนปลูกหว่าน พาเมียเป็นพ่อแม่บ้านครองเย้าให้อยู่ดี
๒) ให้วาจาเว้าแถลงนัวเว้าม่วน อย่าได้ซึกซากฮ่ายคำเข้มเสียดสี
๓) ให้เคารพชาติเชื้อสกุลฝ่ายทางเมีย นว่าญาติกาวงศ์วานทางฝ่ายเมียให้
๔) การละเล่นหวยโปเบี้ยถั่วทางนักเลง สุราพร่ำพร้อมอย่าวอนเว้าอ่าวหา
๕) สินสมสร้างศฤงคารทรัพย์สิ่ง มอบให้เมียเมี้ยนไว้ในย้าวจั่งแม่นคอง
หน้าที่ของภรรยา ๕ สถาน คือ
๑) กิจการบ้านให้ทางเมียเป็นใหญ่ ให้เมียเป็นแม่บ้านการสร้างซ่อยผัว
๒) ให้มีจาจาเว้าแถลงนัวเว้าม่วน อย่าได้ซึมซากฮ่ายคำเข้มเสียดสี
๓) ให้เมียเคารพชาติเชื้อสกุลฝ่ายทางผัว อันว่าญาติกาวงศ์วานทางฝ่ายผัวให้
ค่อยยำเกรงย้าน
๔) ให้ฮู้จักทำการเกื้อบริวารเว้าม้วน สงเคราะห์ญาติพี่น้องเสมอก้ำเกิ่งกัน
๕) สินสมสร้างศฤงคารทรัพย์สิ่ง ผัวมอบให้เมียฮู้ฮ่อมสงวน
ควรที่จับจ่ายซื่อของจำเป็นสมค่า อย่าได้จับจ่ายใช้หลายล้นสิ่งบ่ควร
คันแม่นทำถึกต้องคองผัวเมียโบราณแต่ง จักลุลาภได้ชยะโชคเจริญศรี
สถาพรพูนผลซู่อันโฮมเฮ้าจักงอกงาม เงยขึ้นอุดมผลสูงส่งเงินคำไหลหลั่งเข้า เจริญขึ้นมั่งมี บริบูรณ์ศรีสุขทุกข์บ่เวินมาใก้ล นอกจากนี้ยังมีข้อแนะนำสำหรับผู้เป็นสามีและภรรยาที่พึ่งยึดถือปฏิบัติดังคำกลอนโบราณสอนไว้ว่า
วัตรปฏิบัติสำหรับผู้เป็นสามี คือ
ขอให้เจ้าตื่นเดิกไปไฮ่ก่อนกา ขอให้เจ้าตื่นเดิกไปนาก่อนไก่
ให้เจ้าไปจับฮั่วอ้อมบ่อนควายเลียม บ่าแบกเสียมทั้งไปยามส้อน
เลยเบิ่งต้อนเบิ่งหลี่เบิ่งไซ เห็นน้ำไหลคันนาให้ฮีบอัดเอาไว้
ปีใดแล้งย่อมได้กินข้าวปลา ให้เจ้ามีปัญญคึดหาเครื่องปลูก
ทั้งส้มสูกกล้วยอ้อยของเจ้าซู่ยาม ตามดอนนาปลูกพริกหมากเขือน้ำเต้า
ทั้งหมากพร้าวมี้ม่วงตาวตาล ส้มและหวานหมากพลูอย่าคร้าน
คันเจ้าอยู่บ้านให้เบิ่งเฮือนซาน เบิ่งสถานปักตูป่องเอี้ยม
ให้เจ้าเยี่ยมเบิ่งข้อง แห มอง ทั้งสุ่ม ของ ซุมนี้แพงไว้เฮ็ดกิน
ฝนตกรินฮำย้อยอย่าถอนกลัวขยาด เถิงซิตกสาดพังฮองเข้าใส่โองไห
คราดไถแอกให้หลาไนมีทุกสิ่ง ทั้งสวิงกำพั้นฟืมพร้อมใส่กระส่วย
ของหมู่นี้ซิซ่อยให้มีอยู่มีกิน ผัวให้ยินดีหาอย่าไลลาคร้าน
คันตื่นขึ้นเช้าให้เจ้าเลียบเบิ่งเฮือนตน ลางเทื่อโจรเอาของลักมาวางไว้
เจ้าอย่าให้ฮั่วแป่ม้างเป็นฮ่อมทลายลง มันจักเสียของเฮาบ่ปลูกฝังเสียเสี้ยง
ให้เจ้าเตื้องปลูกดอกซ้อนซอนดอกจำปา ยามอยากเอาบูชาง่ายดีบ่มีฮ้อน
ให้เจ้าปลูกต้นไม้ไว้ซ้นฮ่มแยงเงา ยามเมื่อเฮาตายปะย่อมมีคนย่อง
แม่นสกุณาเค้าบินมาจับอยู่ก็ดี บุญก็ย่อมได้คุณนั้นบ่อห่อนเสีย
อันหนึ่งให้เจ้าคึดค้าซื้อถึกขายแพง คึดล่ำแยงหาเงินใช้ง่าย
ขายหมากไม้แม่วัวโตควาย ทางใดซิรวยให้เจ้าคึดฮำดูเลิงถ้อน ฯลฯ
ข้อวัตรปฏิบัติสำหรับผู้เป็นภรรยา
แนวแม่หญิงนี้บ่มีผัวซ้อนนอนนำก็บ่อุ่น แม่หญิงซิตั้งอยู่ได้เป็นใหญ่ใสสกุล
ก็เพราะคุณของผัวคว่ามาแปลงสร้าง แม่หญิงนี้ซิมีคนย้านนบนอบยำเกรงก็เพราะ
บุญของผัว
แม่หญิงซิมีคนล้อมบริวารแหนแห่ ก็ย้อนผัวแท้ๆอย่าจาอ้างว่าโต
ผัวหากโมโหฮ้ายใจไวเคียดง่าย ให้นางเอาดีเข้าใจเว้าอย่างแข็ง
อย่าได้แปลงความส้มขมในให้ผัวขื่น ให้เอาดีขื่นไว้ใจเจ้าให้อ่อนหวาน
อุปมาเปรียบได้ดั่งอ้อมันหากอ่อนตามลม ธรรมดาว่าอ้อลมมาบ่ห่อนโค่น
เพราะว่ามันบ่ตั้งขันสู่ต่อลม คือดังสมเสลานัอยสอยวอยงามยิ่ง
ก่อผัวซิฮักกล่อมกลิ้งแฝงผั้นบ่มาย เพราะนางเป็นคนดีได้ใจบุญสอนง่าย
บ่เป็นคนบาปฮ้ายใจบ้าด่าผัว มีแต่ทำโตน้อมถนอมผัวโอนอ่อน
บ่แสนงอนดีดดิ้นศีลห้าหมั่นถนอม หาแต่แนวมาล้อมศีลธรรมคำขอบ
เว้านอบน้อมต่อผัวนั้นซู่วัน อันนี้ชื่อว่าเป็นหญิงมั่นในคองพุทธบาท
เทวดากะซิย่องผิวเนื้อผ่องใส หัวใจเจ้าเป็นหญิงสมชื่อ
ถือคุณผัวขึ้นไว้เพียงแก้วหน่วยตา ธรรมดาคนนี้อับจนก็ตามซ่าง
ให้ถือคุณผัวขึ้นไว้เมื่อหน้าหากซิมีเจ้าเอย อันหนึ่งในนาถน้อยตื่นก่อนผัวตน
ให้ปรนนิบัติผัวบ่อนนอนหมอนมุ้ง ยามยุงบินเข้าสมเสลาให้เจ้าไล่
คันเดิกซอกไซ้ให้นอนใกล้หม่อผัว เจ้าอย่าได้กลังเกรงย้านผ้าห่มคลุมหัว
ให้ผัวนางนอนอยู่สบายหายฮ้อน นางจงนอนลงถ้อนดอมผัวกลั้วกลิ่น
ให้ผินหน้ามาบีบคั้นขาเส้นนวดเอ็น เจ้าเป็นผู้ฮู้ดูหล่ำดอมผัว
ให้เข้าครัวหาอาหารข้าวปลาวางตั้ง กับทั้งขั้นน้ำพร้อมวางตั้งจั่งคือ
ผ้าเซ็ดมือพร้อมบรบานทุกสิ่ง อันว่ากินข้าวนั้นอย่าได้เฮ็ดมูมมาม
นิ้วมืองามของเจ้าอย่าฟั่งงมกินต่อน บ่วงและซ้อนตักแล้วค่อยกิน
ยามเมื่อกินข้าวให้ผัวลงมือกินก่อน ยามซินอนให้ไหว้ผัวแล้วจึงนอน
ปรนนิบัติได้จั่งซี้ซิลุลาภได้เงินแก้วมั่งมูล คันว่าผัวหากเดินดั้นมาแต่ทางไกล
ขอให้นางฮีบฮับต้อนเตรียมท่าผ่อผัว อย่าได้ทำคือบ้าผัวมาบ่อยากเบิ่ง
ผัวมาฮอดบ้านอย่าเฮ็ดบึ้งตึงสีหน้าบ่บาน ผัวซิพาลหาเรื่องคำแข็งโกรธด่า
ห่าว่าเป็นแม่ฮ้างปานเสียแก้วมืดมัว ตนตัวน้องซิเสียศรีหมองหม่น
เพราะคนซิเว้าชาวบ้านกล่าวขวัญ ขอให้นวลนางน้องตรองดูให้มันถี่
ให้นางยินดีดอมเผ่าผู้ผัวแก้วแห่งตน ให้นางนำไปเลี้ยงสนองคุณปู่ย่า
ให้ระวังปากอย่ากล้าใจพร้อมพร่ำกาย อย่าได้เป็นหญิงฮ้ายเกเรหลงเพศ
ปากกล่าวต้านสูงพ้นลื่นคน มันซิผิดหูเฒ่าสองคนปู่ย่า
ทั้งมวลพี่น้องลุงป้าฝ่ายผัว ขอให้นางฮักยิ่งล่ำผัวแก้วแห่งตน
ผัวหากขวนขวายเลี้ยงแลงงายซู่ค่ำนางเอย คำปากหวานจ้อยๆนำผัวแก้วซู้วัน
ขอให้พันธนังติดอย่าหน่ายซังแหนงเว้น อันหนึ่งขึ้นขั้นไดอย่าเอาตีนทึบ
อย่าได้สืบความเพิ่นมาจา ตาบ่เห็นอย่าได้เว้าว่าแน่
ขอให้เจ้าเว้าแต่ในทางที่ดี เขาบ่มีความผิดอย่าได้ป้อยด่า
อย่าอวดอ้างตีนถีบตีนทำ ในคำสอนห้ามไว้หลายวาท
อย่าได้กวาดเฮือนเย้ายามกลางค่ำกลางคืน อย่าเอาฟืนจี่หัวก้อนเส้า
อย่ากินข้าวเขาะเช้าเขาะแลง อย่ากินแกงผักที่ติดก้นขี้หม้อ
ไม้ค่อล่ออย่าได้เอามาหนุ่น อย่ากินปูนเขาะก้นขี้เถ้า
อย่าได้คัวเอาเสื้อเช็ดปาก อย่าตากผ้าไว้เทิงหลังคา
ยามซินอนให้ภาวนายกมือไหว้พระ อย่าได้เลอะละเอาอาหารเก่ามาให้ผัวกิน
อย่ายินดีนอนสูงกว่าผัวของเจ้า เก็บของเข้าเหมิดแล้วจั่งนอน
เถิงตอนยามเช้าให้เตรียมขันน้ำขันท่า ทั้งผ้าเช็ดหน้าเตรียมไว้อย่าให้ถาม
เป็นหญิงนี้ยามเมื่อห่วนๆก้องกลองตีใกล้ซิฮุ่ง ให้ฮีบลุกนึ่งข้าวดาไว้ใส่จั่งหัน
ลุกมาหาไต้คีไฟให้ค่อยย่อง มีเงินทองให้ทำบุญสร้างศิลทานเช้าค่ำ
บุญซิซ่วยนำให้ลุลาภได้สุขถ้วนซุ่ยาม ธรรมดาคนนี้ควรไปมาหาสู่
ถามข่าวมวลพี่น้องวงศ์เชื้อชาติตน ยามขัดสนหรือไข้เจ็บเป็นเอ็นอุ่น
เจือจุนญาติพี่น้องหายฮ้อนเพิ่งเย็น ฯ
น้ำใจของเมีย
เมียหากลุกแต่เช้าตื่นก่อนนอนหลัง ฟังคำสอนแห่งผัวบ่ล่วงเกินความเว้า
เถิงเวลากินข้าวให้ผัวแพงกินก่อน เถิงวันศีลวันพระให้สมมาลาโทษ
ให้นางคารวะแก้วผัวแพงทุกเช้าค่ำ อย่าได้คึดหล่วงล้ำใจซื่อสุจริต
ยามผัวไปไสมาฮับของมาต้อน เถิงเวลาแลงเซ้าซ่อยพันพลูจีบหมาก
หากมีญาติพี่น้องสองฝ่ายให้ถนอม มีของกินคาวหวานให้ส่งแลงงายเซ้า
กกก่อเหง่าวงศ์สกุลโคตรย่า ให้บูชาอ่อนน้อมถนอมไว้อย่าแหน่ง
ให้นางพาเผิ่นสร้างบารมีเกื้อก่อ ตักบาตรตั้งแต่เซ้ากลางเว็นซ้ำส่งเพล
อันนี้เป็นดั่งข้าวต้มยามเมื่อเฮาตาย สิได้ใส่ถงพายเมื่อลุนบุญค้ำ